Δήμοι

Δήμος Μοιρών
Η έδρα του Δήμου οι Μοίρες είναι κομώπολη και έδρα του ομώνυμου Δήμου με 5.872 κατοίκους στην τελευταία απογραφή. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι περίπου 48 χιλιόμετρα. H θέση του είναι στην πεδιάδα της Μεσαράς, σε υψόμετρο 90 μ. Αποτελεί έδρα της Μητροπόλεως Γορτύνης και Αρκαδίας. Στον οικισμό βρίσκονται μεταξύ άλλων 3 νηπιαγωγεία, 2 Δημοτικά Σχολεία (έδρα του 4ου Γραφείου Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης), 1 Γυμνάσιο, 2 Λύκεια (εκ των οποίων ένα ΤΕΕ), τράπεζες, ΚΕΠ, ταχυδρομείο, Κέντρο Υγείας, ΔΟΥ, ειρηνοδικείο, αστυνομία και ραδιοφωνικός σταθμός. Οι κάτοικοι ασχολούνται με το εμπόριο, τις επιχειρήσεις και λιγότερο τη γεωργία. Στην κωμόπολη βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ραφαήλ, του Αγίου Νεκταρίου, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Κωνσταντίνου. Στα Καπαριανά βρίσκεται επίσης ναός του Αγίου Γεωργίου.
Ιστορία
Οι Μοίρες δεν αναφέρονται στις ενετικές απογραφές ούτε στην τουρκική του 1834. Για πρώτη φορά ο οικισμός αναφέρεται το 1881 με 83 Χριστιανούς και 62 Τούρκους κατοίκους.
Στο δήμο υπαγόταν μέχρι και τις τελευταίες δεκαετίες, εκτός από τον Άγιο Αντώνιο και τα Καπαριανά, όπου λειτουργεί Δημοτικό Σχολείο και νηπιαγωγείο.
Δημοτικά Διαμερίσματα

ΔΔ Μοιρών

ΔΔ Αληθινής
ΔΔ Αντισκαρίου
ΔΔ Γαλιάς
ΔΔ Καστελίου
ΔΔ Κουσέ
ΔΔ Περίου
ΔΔ Πετροκεφαλίου
ΔΔ Πηγαϊδακίων
ΔΔ Πόμπιας
ΔΔ Ρουφά
ΔΔ Σκουρβούλων

Δήμος Τυμπακίου
Ο Δήμος Τυμπακίου βρίσκεται στα νοτιοδυτικά του Ν. Ηρακλείου και έχει σαν έδρα του την ομώνυμη κωμόπολη Τυμπάκι. Πρόκειται για πεδινό και παραθαλάσσιο δήμο, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου βρίσκεται στον κάμπο της Μεσαράς, ενώ βρέχεται από το Λιβυκό πέλαγος. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001 ο δήμος έχει συνολικά 10.001 κατοίκους και έκταση 157.122 στρέμματα.
Tο Τυμπάκι είναι μια κωμόπολη 5.000 περίπου κατοίκων, 65 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά του Ηρακλείου. Περιβάλλεται από όμορφα παραδοσιακά χωριά, όπως τους Βόρρους, το Καμηλάρι, το Σίβα και τα Πιτσίδια, ενώ σε απόσταση αναπνοής απλώνονται οι αμμώδεις παραλίες του Κόκκινου Πύργου, του Κομμού, του Καλαμακίου και τα φημισμένα Μάταλα. Μαζί με τον παραλιακό οικισμό Κόκκινο Πύργο, αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο παραγωγής πρώιμων κηπευτικών του νομού Ηρακλείου. Οι εγκαταστάσεις των θερμοκηπίων (εκατοντάδες στρέμματα) και του αεροδρομίου, που φτάνουν ως τη θάλασσα, περικλείουν ασφυκτικά το Τυμπάκι, αλλοιώνοντας κάθε φυσική ομορφιά. Στο Δήμο Τυμπακίου ανήκουν και οι αρχαιολογικοί χώροι της Φαιστού και της Αγίας Τριάδας.
Δημοτικά Διαμερίσματα
ΔΔ Τυμπακίου
ΔΔ Βόρων
ΔΔ Γρηγοριάς
ΔΔ Καμαρών
ΔΔ Καμηλαρίου
ΔΔ Κλήματος
ΔΔ Λαγολιού
ΔΔ Μαγαρικαρίου
ΔΔ Πιτσιδίων
ΔΔ Σίβα
ΔΔ Φανερωμένης

Δήμος Αγίας Βαρβάρας
Στο κέντρο του νομού Ηρακλείου, και κατά τους ντόπιους στο κέντρο της Κρήτης, ο δήμος Αγ. Βαρβάρας, περιβάλλεται από 8 δήμους του νομού. Τούς δήμους Γοργολαίνη, Τετραχωρίου και Τεμένους από Βορρά, τους δήμους Ν. Καζαντζάκης, και Αστερουσίων από την Ανατολή, τους δήμους Κόφινα και Γορτύνης από νότο, και το δήμο Ρούβα από τη Δύση. Διοικητικά περιλαμβάνει τις 7 πρώην κοινότητες Αγ. Βαρβάρα, Αγ. Θωμά, Μούλια, Δούλι, Λαράνι, Μεγάλη Βρύση, και Πρινιάς. Εκτείνεται σε μία έκταση 99,038 στρεμμάτων, από Μαλεβίζι μέχρι Μονοφάτσι, μέχρι επαρχία Καινουργίου, και έχει πάνω από 5000 κατοίκους.Ο δήμος Αγ. Βαρβάρας, έχει πλούσια αρχαιολογική και πολιτιστική ιστορία. Πάνω σε ένα ιδιότυπο ύψωμα «πλειοκαινικών σχηματισμών», στην περιοχή του οικισμού Πρινιά, βρίσκεται η αρχαία πόλη της Ριζηνίας. Η Ριζηνία ήκμασε από την Υστερομινωική περίοδο μέχρι και την Ελληνιστική (1600 πΧ- 67 πΧ), αλλά τα σπουδαία μνημεία, και οι ναοί ανήκουν στην ελληνική Αρχαϊκή περίοδο του 7ου και 6ου πΧ αιώνα. Πάνω στο ύψωμα υπήρχε μεγάλο φρούριο Ελληνιστικής εποχής ( 330- 70 πΧ). Στα ερείπια της αρχαίας Ριζηνίας, έχουν βρεθεί πολλά πήλινα αφιερώματα, όστρακα αγγείων, ειδώλια κλπ. Έχουν αποκαλυφθεί ακόμη ερείπια από δύο ναούς, ένας εκ των οποίων βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του υψώματος, και είναι αφιερωμένος στη Ρέα. Ενδιαφέρον επίσης από αρχαιολογικής και ιστορικής άποψης είναι και ο οικισμός του δήμου Αγ. Βαρβάρας, Αγ. Θωμάς, στην θέση του οποίου, αρκετοί αρχαιολόγοι, τοποθετούν την αρχαία πόλη Πάννονα. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν πολλά λαξευτά σπήλαια, υδατοδεξαμενές, καθώς και ένα υπέροχο λαξευτό πάνω στο βράχο πατητήρι σταφυλιών.

ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ Έδρα του δήμου Αγ. Βαρβάρας. Είναι κτισμένη κατά μήκος του δρόμου στην επίπεδη έκταση της κορυφογραμμής πού χωρίζει τη Μεσαρά από το Μαλεβίζι, σε υψομ. 580μ. Από την εποχή της Βενετοκρατίας, η Αγ. Βαρβάρα αποτελείτο από,12 συνοικίες. Πιρουνιανά, Μυλωνιανά, Καμπανιανά, Τραπεζανιανά, Μπαρμπεριανά, Παπαδιανά, Ραγουζιανά, Τιθιανά, Αληδιανά, Πορτί, Θαλασσιανά, και Καμπιθιανά, ονόματα παρμένα από τα ονοματεπώνυμα των κατοίκων της κάθε συνοικίας. Η θέση της είναι προνομιακή καθώς έχει θέα προς το Μαλεβίζι, το κλίμα της δροσερό, ιδανικό για θερινή διαμονή. Σήμερα η Αγ. Βαρβάρα είναι μία σύγχρονη κωμόπολη, με οργανωμένες υπηρεσίες για την εξυπηρέτηση τόσο των κατοίκων της όσο και των επισκεπτών της. Από τον πολιτιστικό και εξωραϊστικό σύλλογο, οργανώνονται κάθε καλοκαίρι γιορτή τσικουδιάς, και τις Απόκριες Καρναβάλι.

ΑΓΙΟΣ ΘΩΜΑΣ Χωριό του δήμου αγ. Βαρβάρας, σε υψομ 530μ. Βρίσκεται 30 χλμ από το Ηράκλειο, ΝΑ της Αγ. Βαρβάρας, σε ωραία θέση με πανοραμική θέα στην ευρύτερη περιοχή. Πολύ παλιός οικισμός τον συναντάμε σε έγγραφο του 1371, σαν φέουδο πεζικό του Petrus de Medio, καθώς και σε άλλο του 1380. Το όνομα του χωριού οφείλεται στην παλιά τρίκλητη βασιλική μετά τρούλου, εκκλησία, με υπολείμματα τοιχογραφιών, πού βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν πολλά λαξευτά σπήλαια, πού χρησιμοποιήθηκαν ως τάφοι. Υπάρχουν επίσης λαξευτές δεξαμενές νερού. Ο Άγιος Θωμάς είναι γενέτειρα του Κήρυκα Χαιρέτη Καλαμαρά, καθώς και του γιατρού αγωνιστή Λόγιου.

ΜΟΥΛΙΑ Χωριό του δήμου Αγ. Βαρβάρας, 3.5 χλμ, νότια από την Αγ. Βαρβάρα, σε υψομ 640 μ. Παλαιότατος οικισμός, αναφέρεται σε έγγραφο του 1248, οπότε και ανήκε στην αρχιεπισκοπή Κρήτης. Επίσης αναφέρεται και σε συμβόλαιο του 1411. Το 1881, ανήκει στο δήμο Ζαρού με 180 περίπου κατ., το 1900 στον ίδιο δήμο , και από το 1920 και μετά σε δική τους κοινότητα. Σήμερα μαζί με τα κάτω Μούλια έχει πάνω από 550 κατ.

ΔΟΥΛΙ Χωριό του δήμου Αγ. Βαρβάρας. Βρίσκεται 11 χλμ ΒΑ της Αγ. Βαρβάρας, στο δρόμο προς Αγ. Θωμά, σε υψόμετρο 440μ. Αρχαιότερη μνεία του οικισμού το 1372, πού αναφέρεται σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάντακα. Ήταν φέουδο του Nic. Venerio. Στην απογραφή του 1881, αναφέρεται ως Δούλη στο δήμο Μεγ. Βρύσης, με 170 κατ. το 1900 είναι στον ίδιο δήμο με 21 κατ. Από το 1920 και μετά αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα. Σήμερα το Δούλι έχει περiπού 240 κατ.

ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΥΣΗ Χωριό του δήμου Αγ. Βαρβάρας, 3 χλμ ανατολικά της Αγ. Βαρβάρας, σε υψομ. 620μ. Αναφέρεται σαν επαρχία Μονοφατσίου από το Μπαρότσι το 1577, από τον Καστροφύλακα το 1583 με 71 κατ., και από το Βασιλικάτα το 1630. Στην τούρκικη απογραφή του 1671, αναφέρεται με 47 χαράτσα., ενώ στην αιγυπτιακή του 1834, αναφέρεται με 27 οικογένειες. Στην απογραφή του 1881, είναι έδρα ομώνυμου δήμου με 240 κατ. το 1900 πάλι έδρα δήμου με 307 κατ. ενώ από το 1928 και μετά αποτελεί κοινότητα. Ο πληθυσμός της αυξανόταν από απογραφή σε απογραφή, και σήμερα έχει γύρω στους 900 κατοίκους. Λόγω των κατάλληλων εδαφοκλιματολογικών συνθηκών, στον οικισμό υπάρχει Αιολικό Πάρκο, το οποίο παράγει ηλεκτρικό ρεύμα ισχύος 5MW, συνεισφέροντας έτσι στην ηλεκτροδότηση της ευρύτερης περιοχής.

ΠΡΙΝΙΑΣ 5.5 χλμ. βόρεια από την Αγ. Βαρβάρασε υψομετρο 610μ., βρίσκεται ο οικισμός του δήμου Αγ. Βαρβάρας, Πρινιάς. Κτισμένο στα σύνορα των τριών επαρχιών Μαλεβιζίου , Καινουργίου, και Μονοφατσίου, αναφέρεται και στις τρεις επαρχίες κατά τις απογραφές. Σήμερα έχει 417 κατοίκους και είναι από τα πιό όμορφα χωριά της Κρήτης, χαρακτηρισμένο σαν περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλους. Στο χώρο του οικισμού ανήκει ο αρχαιολογικός χώρος της Ριζηνίας, και το νεκροταφείο. Αξίζει τον κόπο να επισκεφτεί κανείς την κορυφή περδικοκορυφή , από όπου έχει θέα ολόκληρου του νομού Ηρακλείου.

ΛΑΡΑΝΙ Οικισμός του δήμου Αγ. Βαρβάρας,10 χλμ ΝΑ της Αγ. Βαρβάρας, σε υψομ 440μ. Η πρόσβαση στο χωριό γίνεται από το δρόμο Ηρακλείου Αγ. Βαρβάρας, διακλάδωση δεξιά στο 25ο χλμ. Είναι παλαιός οικισμός και έχουμε την πρώτη γραπτή μνεία του σε συμβόλαιο του 1301. Αναφέρεται σε όλες τις βενετσιάνικες απογραφές, σαν δύο οικισμοί Πάνω και Κάτω Λαράνι. Το 1881, αναφέρεται στο δήμο Μεγ. Βρύσης καθώς και το 1900. Το 1920 είναι έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου, ενώ το 1928, με 217 κατ. ανήκει στην κοινότητα Αγ. Θωμά. Από το 1940 και μετά αναφέρεται με δική του κοινότητα. Το όνομά του οφείλεται στον πρώτο οικιστή του Λαράνη. Σήμερα το Λαράνι έχει 268 κατ.

Δημοτικά Διαμερίσματα
Ο δήμος περιλαμβάνει 7 δημοτικά διαμερίσματα:ΔΔ Αγίας Βαρβάρας
ΔΔ Αγίου Θωμά
ΔΔ Άνω Μουλίων
ΔΔ Δουλίου
ΔΔ Λαρανίου
ΔΔ Μ. Βρύσης

ΔΔ Πρινιά

Δήμος Αστερουσίων
Ο Δήμος Αστερουσίων, βρίσκεται στό ΝΑ τμήμα του νομού Ηρακλείου καί εκτείνεται από Βορρά πρός Νότο από το Δήμο Ν Καζαντζάκη, ( 38 χλμ απο το Ηράκλειο απέχει το Χαράκι το Βορειότερο χωριό του Δήμου) μέχρι το Λιβυκό Πέλαγος. Οι πανέμορφες παραλίες Πέρα Τσούτσουρας, Μαριδάκι, Αη Νικήτας, Τρείς Εκκλησιές, ανήκουν στον Δήμο Αστερουσίων. Ο Δήμος Κόφινα από Δυτικά, και ο Δήμος Αρκαλοχωρίου από Ανατολικά, οριοθετούν τον Δήμο Αστερουσίων. Εκτείνεται σε μιά έκταση 204.000 στρεμμάτων και έχει πληθυσμό, 7000 περίπου κατοίκους.Ο δήμος Αστερουσίων αποτελείται διοικητικά από τις εξής κοινότητες: Αχεντριά, Τεφελίου, Χαρακίου, Μεσοχωρίου, Πραιτορίων, Πύργου (Έδρα του δήμου), Παρανύμφων, Εθιάς, Χάρακος, Λιγορτύνου, Καλυβίων.ΑΧΕΝΤΡΙΑΣ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου με 367 κατ, κτισμένο σε υψομ 680μ, 12 χλμ, ΝΑ του Πύργου. Η ετυμολογία του ονόματος προέρχεται από την όχεντρα όπως λέμε στην Κρήτη την 'Εχιδνα. Και Οχεντριάς , πού πρέπει να είναι και η σωστή ονομασία , σημαίνει τον τόπο με τις πολλές όχεντρες. Το 1881, αναφέρεται Αχεντριάς στο Δήμο Χάρακα με 282 κατ.Στην απογραφή του 1971 είχε 560 κατ .

ΤΕΦΕΛΙ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου 12 χλμ, ΒΑ του Πύργου, σε υψομ. 350μ. Στην απογραφή του 1881, το Τεφέλι είναι έδρα ομώνυμου Δήμου με 4 Χριστιανούς και 227 Τούρκους. Το 1971 το Τεφέλι έχει 613 κατ. Σήμερα το Τεφέλι είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά του Δήμου Αστερουσίων με πάνω από 1000 κατ. Στο χωριό υπάρχουν παραδοσιακά καφενεία και ταβέρνες, ένα ωραίο αλσύλιο, τοπία φυσικού κάλλους, όπως η πηγή της Αγ. Παρασκευής, και ερείπια της αρχαίας Πυράθου στον οικισμό Πυράθι.

ΧΑΡΑΚΙ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου 38 περίπου χλμ από το Ηράκλειο στη διαδρομή Πεζά- Χουδέσι- Απανωσήφης- Μεταξοχώρι, αποτελεί το βορειότερο χωριό του Δήμου απέχοντας 17 χλμ από τον Πύργο. Την ονομασία του οφείλει σε μεγάλο χαράκι πού βρίσκεται στη μέση του χωριού. Στην απογραφή του 1881, αναφέρεται στο Δήμο Τεφελίου, με 73 Τούρκ κατ , το 1900 είναι στο Δήμο Μεγ.Βρύσης, κατ. 16, το 1920 στην κοινότητα Τεφελίου, με 97 κατ., το 1940 στην κοινότητα Κακού Χωριού (Μεταξοχώρι), με 151 κατ., το 1951 γίνεται ανεξάρτητη κοινότητα με 186 κατοίκους. Σήμερα το Χαράκι αριθμεί 323 κατ, και στην κοινότητα ανήκαν παλιά και οι οικισμοί του Μαδέ και του Βοριά.

ΜΕΣΟΧΩΡΙΟ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου 55 περίπου χλμ από Ηράκλειο, στη διαδρομή Πύργος Ροτάσι Μεσοχωριό, απόσταση 5 περίπου χλμ, Ανατολικά του Πύργου. Στην απογραφή του 1881, είναι στο Δήμο Χάρακα με 197 Χριστιανούς και 45 Τούρκους κατοίκους. Το 1928 γίνεται έδρα ομώνυμης κοινότητας με 504 κατ. Σήμερα το Μεσοχωριό αριθμεί 809 κατ. Είναι ένα χωριό με καλό νερό , πού η οικονομία του στηρίζεται στο λάδι τα σταφύλια και στα κηπευτικά. Αξίζει να επισκεφθείτε το ναό της Παναγίας του 1570, και το ξωκλήσι του Μιχαήλ Αρχαγγέλου στου Πεντάμη. Σχετικά με το όνομα, κατά τούς χωριανούς, οι κάτοικοι των οικισμών Πεντάμη, Μεσοσκάφης, Καβαλαρόπετρας, Γοργιανού, Αγ. Κωνσταντίνου, Αγ Σπυρίδωνα και της Αγ. Παρασκευής ήλθαν και συγκατοίκησαν στο σημερινό χωριό το οποίο βρισκόταν στο μέσο περίπου των οικισμών, και το ονόμασαν Μεσοχωριό.

ΠΡΑΙΤΟΡΙΑ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου, στις δυτικές όχθες του ποταμού Αναποδάρη, 4 χλμ. ΒΔ του Πύργου. Το όνομα του χωριού, πού ο Χουρμούζης Βυζάντιος αναφέρει Πραιτώρια, δείχνει την Ρωμαική του προέλευση, και επομένως έχει βίο πάνω απο 2000 χρόνια. Το 1928 αναφέρεται στην κοινότητα Ασημίου με 191 κατ.. Το 1940, αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα με το όνομα Πραιτώρια και 208 κατ. Σήμερα, έχει 275 κατ. και είναι ένα όμορφο Κρητικό χωριό, με πλακόστρωτα δρομάκια, και παραδοσιακές αυλές με λουλούδια.

ΠΥΡΓΟΣ Χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου, πρωτεύουσα του νέου Δημου Αστερουσίων με 1100 περίπου κατοίκους. Βρίσκεται κτισμένο σε υψομ 290μ, και απέχει περίπου 50 χλμ από Ηράκλειο, στην διαδρομή Κνωσός, Πεζά, Χουδέτσι, Τεφελι, Λιγόρτυνος, Πραιτώρια, Πύργος. Επίσης η προσέγγισή του μπορεί να γίνει και απο Μοίρες στην διαδρομή Αγ. Δέκα, Ασήμι, Πύργος. Το 1881, αναφέρεται στον Δήμο Χάρακα και το 1920 σαν έδρα ομώνυμου Δήμου. Ο Πύργος αναφέρεται σαν πρωτεύουσα της επαρχίας Μονοφατσίου. Η δυτική συνοικία του χωριού λέγεται Καλογερικό, γιατί υπήρχε εκεί μονή του Προφήτη Ηλία, που τα ερείπιά της βρέθηκαν τελευταία. Το όνομα που αναφέρεται και σε επιγραφή του πρώτου μ.Χ, αιώνα οφείλεται σε πύργο που ήταν στην θέση Απάνω Πύργος. Στο δημοτικό αναψυκτήριο, ένα αλσάκι δυτικά του Πύργου ο Δήμος διοργανώνει εκδηλώσεις την Πρωτομαγιά. Στον Πύργο επίσης κυρίως γίνονται και οι εκδηλώσεις του Δήμου. Στον Πύργο υπάρχει τράπεζα, συμβολαιογραφείο, ξενοδοχείο, ταβέρνες, μίνι μάρκετ, φαρμακεία και καταστήματα για όλες τις ανάγκες των καταναλωτών του Δήμου, αλλά και των επισκεπτών.

ΠΑΡΑΝΥΜΦΟΙ Πάνω στα Αστερούσια, ανατολικά του Κόφινα σε υψομ. 520μ., το χωριό Παράνυμφοι του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου, με 300 περίπου κατ. Το 1881, αναφέρεται στο Δήμο Χάρακα με το σημερινό του όνομα Παράνυμφοι, με 95 χριστιανούς κατ. Το 1928 είναι στήν κοινότητα Πύργου με 182 κατ. και το 1971, αποτελεί ξεχωριστή κοινότητα με 260 κατ. Ο σημερινός επισκέπτης αντικρύζει ένα παραδοσιακό φιλόξενο Κρητικό χωριό. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς την θεση Αμπάς, 800μ. περίπου από το χωριό, για να θαυμάσει την υπέροχη πανοραμική θέα προς τον παραλιακό οικισμό Τρείς Εκκλησιές, καθώς επίσης και ένα εντυπωσιακό καταρράκτη ύψους περίπου 200 μ.

ΕΘΙΑ Σε υψόμετρο 740μ, κοντά στην κορυφή του βουνού Σφεντηλιά (970μ), βρίσκεται το χωριό Εθιά, ορεινός οικισμός του Δήμου Αστερουσίων, Μονοφατσίου, 2 περίπου χλμ, ανατολικά από τον Πύργο. Στήν απογραφή του 1881, αναφέρεται στον Δήμο Χάρακα με 127 χριστιανούς κατοίκους. Το τοπωνύμιο είναι μάλλον φυτονυμικό από το δένδρο Ιτέα. Ο σημερινός επισκέπτης βρίσκει ένα παραδοσιακό Κρητικό χωριό, με πολλά αναπαλαιωμένα πέτρινα κτίρια, με κατάλυμα για φαγητό. Επίσης μπορεί να δεί γύρω από την Εθιά την τεχνική των πετρόχτιστων μανδρών για τα πρόβατα. Αριθμεί περί τους 480 κατ.

ΧΑΡΑΚΑΣ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων της επαρχίας Μονοφατσίου κτισμένο σε υψομ. 310 μ. περίπου. Βρίσκεται 5 χλμ Δυτικά από τον Πύργο, και γύρω στα 50 χλμ από Ηράκλειο, στην διαδρομή Πεζά, Χουδέτσι, Τεφέλι, Πραιτώρια. Στην απογραφή του 1881, αναφέρεται Χάρακας έδρα ομώνυμου Δήμου κατ. Χριστιανοί 321 και Τούρκοι 17. Το 1900 έδρα Δήμου κατ.658, το 1920, έδρα Δήμου, κατ. 775, το 1928 έδρα κοινότητας κατ.891, το 1940 κατ. 1030, το 1961, κατ. 1112 και το 1971 974. Σήμερα αριθμεί 923 κατ. Το όνομά του οφείλει στην ύπαρξη ενός τεράστιου βράχου 40 περίπου μέτρων στην ΝΔ άκρη του χωριού, το ονομαστό Χαράκι. Από την Δυτική πλευρά ο Βράχος είναι κατακόρυφος και μόνο τα περιστέρια πού φωλιάζουν εκεί μπορούν να τον πλησιάσουν. Από την ανατολική πλευρά όμως ο βράχος είναι προσπελάσιμος, υπάρχει μονοπάτι πού οδηγεί στον Αφέντη Χριστό, πανέμορφο Βυζαντινό εκκλησάκι. Η θέα από την κορυφή του Χαρακιού είναι πανοραμική για όλη τη γύρω περιοχή. Σήμερα ο Χάρακας είναι από τα σπουδαιότερα χωριά της περιοχής, διαθέτει Κέντρο Υγείας, Γυμνάσιο, Λύκειο, ταβέρνες, καταστήματα.

ΛΙΓΟΡΤΥΝΟΣ Χωριό της επαρχίας Μονοφατσίου πού ανήκει διοικητικά στον Δήμο Αστερουσίων με 610 κατοίκους χτισμένο σε υψομετρο 380μ., 10 χλμ. Βόρεια του Πύργου. Το χωριό από το 1900 αποτελεί μέρος του Δήμου Χάρακα. Το 1928 αριθμεί 290 κατ. αλλά από την απογραφή του 1951 και μετά την βρίσκουμε με πάνω από 500 κατ. εξ αιτίας κυρίως των προσφύγων από την Μ. Ασία. Ευρήματα της Λιγόρτυνας υστερομινωικής περιόδου ευρίσκονται στο μουσείο τού Λούβρου. Ο σημερινός επισκέπτης θα βρεί ένα παραδοσιακό χωριό, ο πολιτιστικός σύλλογος του οποίου έχει κάνει καλαίσθητες επεμβάσεις σε κάποια λιθόστρωτα δρομάκια και έχει αναδείξει κάποια μνημεία όπως το παλιό υδραγωγείο κλπ. Ακόμη υπάρχουν ερείπια παλιών ναών (Αγίας Τριάδος). Στη Λιγόρτυνο ανήκει ο οικισμός της Πλακιώτισας με το περίφημο φράγμα.

ΚΑΛΥΒΙΑ Χωριό του Δήμου Αστερουσίων Μονοφατσίου , 45 χλμ περίπου από το Ηράκλειο, στην διαδρομή Αρκαλοχώρι -Πάρτιρα -Δραπέτι -Καλύβια, 12 χλμ. ΒΑ του Πύργου. Όμορφο και μεγάλο χωριό, με 610 κατ. κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, σε υψομ 240μ. Στην απογραφή του 1881 αναφέρεται στο Δήμο Σκινιά, με 133 Χριστιανούς και 10 Τούρκους κατοίκους Το 1928 γίνεται κοινότητα με 229 κατ. Στα Καλύβια ανήκε και ο οικισμός Νεοχώρι.

Δημοτικά Διαμερίσματα
ΔΔ Πύργου
ΔΔ Αχεντριά
ΔΔ Καλυβίων
ΔΔ Λιγορτύνου
ΔΔ Μεσοχωρίου
ΔΔ Πραιτωρίων
ΔΔ Τεφελίου
ΔΔ Χαρακίου
ΔΔ Χάρακα

Δήμος Γόρτυνας
Ο Δήμος Γόρτυνας είναι νεοσύστατος Δήμος ο οποίος προέκυψε από την συνένωση 13 κοινοτήτων στα πλαίσια του προγράμματος "Καποδίστριας". Έδρα του δήμου είναι η κοινότητα των Αγίων Δέκα. Βρίσκεται στα νότια του νομού Ηρακλείου και καταλαμβάνει έκταση 158.500 στρεμμάτων. Ο πληθυσμός του Δήμου ανέρχεται σε 5.837 κατοίκους οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι σε 26 οικισμούς.Το βόρειο τμήμα του Δήμου είναι κυρίως πεδινό ενώ στα νότια δεσπόζουν τα Αστερούσια όρη τα οποία καταλήγουν στο Λυβικό πέλαγος. Η παραπάνω διαφοροποίηση στο ανάγλυφο του εδάφους συνεπάγεται την ποικιλομορφία του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και των παραγωγικών δυνατοτήτων.Η οικονομία της περιοχής στηρίζεται κυρίως στον πρωτογενή τομέα αφού η γεωργία και η κτηνοτροφία απασχολεί το 63% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Η γεωργική γη της περιοχής παράγει εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο και κηπευτικά. Η κτηνοτροφία αποτελείται κυρίως από μικρές αιγοπροβατοτροφίκες εκμεταλλεύσεις παραδοσιακής μορφής , οι οποίες παράγουν κρέας και παραδοσιακά τυροκομικά προϊόντα. Παράλληλα υπάρχει και σημαντικός αριθμός μικρών μελισσοκομικών εκμεταλλεύσεων οι οποίες δραστηριοποιούνται στις ορεινές περιοχές των Αστερουσίων.Σημαντικός και αναπτυσσόμενος είναι και ο τομέας του τουρισμού. Ο αρχαιολογικός πλούτος του τόπου, η πλούσια πολιτισμική παράδοση και το φυσικό περιβάλλον, συνθέτουν ένα έδαφος πρόσφορο για την ανάπτυξη του τουρισμού.

Δημοτικά Διαμερίσματα
Ο δήμος περιλαμβάνει 13 δημοτικά διαμερίσματα:ΔΔ Αγίων Δέκα
ΔΔ Αγίου Κυρίλλου
ΔΔ Αμπελούζου
ΔΔ. Απεσωκαρίου
ΔΔ Βαγιονιάς
ΔΔ Βασιλικής
ΔΔ Βασιλικών Ανωγείων
ΔΔ Γκαγκαλών
ΔΔ Μητροπόλεως
ΔΔ Μιαμούς
ΔΔ Πλατάνου
ΔΔ Πλώρας
ΔΔ Χουστουλιανών

Δήμος Κόφινα
Ο Δήμος Κόφινα βρίσκεται νότια του Νομού Ηρακλείου, έχει έκταση 144768 στρέμματα και πληθυσμό 5.313 άτομα. Έχει έδρα το Ασήμι και αποτελείται από 8 Δημοτικά Διαμερίσματα. Κύριες δραστηριότητες των κατοίκων είναι η γεωργία σε ποσοστό 47%, η κτηνοτροφία 20%, ενώ στον τριτογενή τομέα ασχολούνται σε ποσοστό 33%. Η περιοχή διασχίζεται από τον ορεινό όγκο των Αστερουσίων με την κορυφή Κοφίνας 1231μ με αποτέλεσμα εκτάσεις του να παρουσιάζουν έντονο ανάγλυφο χαρακτηρα. Στα νότια βρίσκεται το πευκοδάσος Κούδουμα, το παραλιακό μοναστήρι Κούδουμα, η παραλία Αγίου Ιωάννη και η παραλία Τρυπητής. Στο Δήμο υπάρχουν αξιόλογα σπήλαια ιστορικής σημασίας, εκκλησίες, αρχαιολογικοί χώροι, παραδοσιακοί οικισμοί. Τέλος για την εξυπηρέτηση των πολιτών λειτουργούν ένα πλήθος δημόσιων και άλλων υπηρεσιών - Αγροτική Τράπεζα, Γραφείο ΕΛΤΑ, Αγροτικό Ιατρείο, Αστυνομικός Σταθμός, Κτηνιατρείο, Παράρτημα ΙΚΑ..

Δημοτικά Διαμερίσματα
Ο δήμος περιλαμβάνει 8 δημοτικά διαμερίσματα:ΔΔ Ασημίου
ΔΔ Άνω Κρίων
ΔΔ Διονυσίου
ΔΔ Λουρών
ΔΔ Σοκαρά
ΔΔ Σταβίων
ΔΔ Στερών
ΔΔ Στόλων

Δήμος Ζαρού
Ο Ζαρός, από τα πιο όμορφα κεφαλοχώρια του νομού, με 2.219 κατοίκους, απέχει 45 χλμ ΝΔ από το Ηράκλειο και είναι χτισμένος σε καταπράσινη περιοχή. Είναι φημισμένος για τα άριστης ποιότητας άφθονα νερά που, από τις πηγές Βότομος και Μάτι, κυλάνε σε κανάλια μέσα στο χωριό και στη συνέχεια αρδεύουν μεγάλες εκτάσεις με ελιές και κηπευτικά. Το όνομα της περιοχής προέρχεται από το αρχαίο Ζα + ρους, που σημαίνει πολύ ροή.Η ιστορία της περιοχής είναι αρκετά μεγάλη και ξεκινά από την μινωική εποχή. Έχουν εντοπιστεί σημαντικές Μινωικές αρχαιότητες στις θέσεις Καλαθιανά (θολωτοί Μινωικοί τάφοι), Κούρτες (Υστερομινωικός οικισμός και τάφοι Υστερομινωικής Πρωτογεωμετρικής και Γεωμετρικής εποχής), Βότομος (Μινωικός οικισμός). Στις Κούρτες, στη θέση "Αρχαία" Αγίου Σάββα έχουν πραγματοποιηθεί ανασκαφές, και πολλά από τα ευρήματα βρίσκονται στο Μουσείο Ηρακλείου. Ακόμα, δείγματα της Ρωμαϊκής περιόδου φαίνονται στη θέση Τρυπητή, όπου έχει εντοπιστεί νεκροταφείο Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής. Επίσης στη θέση Βότομος σώζεται το σύστημα αγωγών μεταφοράς του νερού, τμήμα του Ρωμαϊκού υδραγωγείου της Αρχαίας Γόρτυνας.Ο δήμος Ζαρού φημίζεται επίσης για τα μοναστήρια του, όπως η μονή του Αγίου Αντωνίου Βροντησίου χτισμένη τον 16ο αι., στην οποία διασώθηκαν οι αντιπροσωπευτικές εικόνες του μεγάλου κρητικού ζωγράφου Μιχαήλ Δαμασκηνού. Η μονή του Αγίου Φανουρίου Βαλσαμονερίου έιναι 600 ετών και είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Ακόμα, υπάρχει το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, στο οποίο μένουν ακόμα μοναχοί και έχει μια καταπληκτική θέα προς τη λίμνη και το φαράγγι.Ο δήμος είναι ένα ονειρικό σύμπλεγμα της φύσης με πολλές εναλλαγές του τοπίου και αποτελείται από το Ζαρό, τα Βοριζινά, τις Μάκρες, το Μόρονι, την Παναγιά και το Λαλουμά. Στην περιοχή, τέλος, λειτουργούν εργοστάσια εμφιάλωσης νερού.

Δημοτικά Διαμερίσματα
Ο δήμος περιλαμβάνει 3 δημοτικά διαμερίσματα:ΔΔ Ζαρού
ΔΔ Βοριζίων
ΔΔ Μορονίου

Δήμος Ρούβα
Ο Δήμος Ρούβα αποτελείται από τα Δημοτικά Διαμερίσματα Γέργερης, Νυβρίτου και Πανάσου. Τα οποία περιλαμβάνουν τους οικισμούς Απομαρμά, Καρδαμιανά, Μαστραχιανά, Ράπτης, Τζανιανά,Ψαλίδα που ανήκουν στο Δ.Δ. Γέργερης.Είναι περιοχή με πλούσια ιστορία και κουλτούρα. Ο τόπος αυτός έχει σπάνιες φυσικές ομορφιές (δάσος του Ρούβα) και πολλούς ιστορικούς και θρησκευτικούς χώρους ιδιαίτερου ενδιαφέροντος. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία τη μελισσοτροφία, το εμπόριο. Αρκετοί από αυτούς ασχολούνται και με τη γλυπτική πέτρας και ξύλου, άλλοι με την ύφανση γνησίων Κρητικών υφαντών.
Γέργερη
Η Γέργερη είναι μεγάλος οικισμός και έδρα του Δήμου Ρούβα με 1.506 κατοίκους το 2001 και με υψόμετρο 520 μέτρα. Αν προχωρήσουμε προς τα νότια η πορεία μας θα μας οδηγήσει στον Ψηλορείτη που είναι 39,6 χιλιόμετρα στο δρόμο προς Ζαρό ή Καμάρες .Στο χωριό υπάρχει υδραγωγείο και οι ιεροί ναοί: Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με μαρμάρινα μέλη αρχαιοτέρου ναού (εντός του οποίου είχαν σφαχτεί) από τους Τούρκους πολλοί Χριστιανοί, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Στυλιανός και ο Προφήτης Ηλίας. Ο τελευταίος βρίσκεται σε γραφικό βράχο μέσα στο χωριό και οικοδομήθηκε το 1905. Σε μικρή απόσταση είναι κτισμένη η Παναγιά η Κερά με τοιχογραφίες του 1443, αλλά καπνισμένες. Από τη θέση αυτή τουφέκισαν οι Γερμανοί 25 κατοίκους της Γέργερης.Στα υψώματα επάνω από το χωριό βρίσκεται το μεγαλύτερο και ομορφότερο ίσως δάσος πρίνων στην Κρήτη. Είναι το δάσος του Ρούβα, το οποίο αποτέλεσε καταφύγιο των Χριστιανών κατά τις επαναστάσεις των προηγούμενων αιώνων. Στην περιοχή του Ρούβα βρίσκονται τα «μητάτα» των κτηνοτρόφων της Γέργερης, όπου το Μάιο διεξάγονται οι «κουρές». Πρόκειται για το κούρεμα των προβάτων, που συνοδεύεται από γλέντι, οινοποσία και φαγοπότι με συγγενείς και φίλους. Στις 3 Νοεμβρίου ανοίγουν για πρώτη φορά τα βαρέλια με το νέο κρασί και εορτάζεται ο πολιούχος, Άγιος Γεώργιος ο Μεθυστής.Επίσης, στο χωριό γίνεται πανηγύρι και της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου).Στο δάσος από πρίνους του Ρούβα έξω από το χωριό, αναπτύσσονται ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Στο χωριό υπάρχει Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και παραδοσιακή δημοτική επιχείρηση που προσφέρει όλα τα κρητικά παραδοσιακά φαγητά.Ανάμεσα στα άλλα, λειτουργούν στο χωριό υπηρεσίες, ΚΕΠ, νηπιαγωγείο, Δημοτικό Σχολείο και Γυμνάσιο